Boekweit is een cultuurgewas dat afkomstig is uit Centraal- of Oost Azië en waarschijnlijk via de zijderoute door de Mongolen aan het eind van de middeleeuwen naar Oost-Europa gebracht en later van daaruit naar Midden- en West-Europa. Er zijn aanwijzingen dat al voor 1400 boekweit in Nederland voorkwam. Tot een 150 jaar geleden was boekweit één van de belangrijkste gewassen in Nederland. Het werd vooral geteeld op arme zandgronden in het oosten en midden van het land. Daarna verdween het door de opkomst van kunstmest en aardappelen uit Nederland maar her en der wordt het sinds kort weer op kleine schaal geteeld.
Boekweit in Bier
Boekweit is geen graan maar wordt wel eens een pseudograan genoemd. De zaden worden tot meel gemalen. Boekweit bevat veel eiwitten, koolhydraten en magnesium, allemaal ingrediënten die prettig zijn voor het brouwen van bier. Boekweitmeel bevat echter geen gluten. Boekweit kan, net zoals gerst, ook gemout worden. Omdat het geen diastatisch vermogen heeft (d.w.z. geen enzymen die voor de omzetting naar suikers zorgen) kan je geen 100% boekweitbier maken. Er zijn nog andere mouten nodig. Tegenwoordig wordt boekweit vaak gebruikt voor de productie van glutenvrij bier. Boekweit voegt een noten en mout smaak toe aan het bier.
Boekweit is dus prima bruikbaar om bier mee te brouwen. Maar werd dat ook daadwerkelijk gedaan? Ik heb eens gekeken in het boek Verloren Bieren van Roel Mulder. Daarin staan een aantal gereconstrueerde recepten van historische Nederlandse bieren. Ik heb de volgende bieren gevonden: Zoet Bier, Bredaas Witbier en Haarlemsch Dropbier1. Het recept van Zoet Bier stamt uit ca. 1660 en komt uit het receptenboekje van Melchior Mels2 (Brouwerij Het Witte Anker, Dordrecht). Dit recept stond aan de basis van het door CRAFT gereconstrueerde bier naar aanleiding van een schilderij van Rembrandt. Bredaas witbier uit de 18e eeuw bevat naast gerst en boekweit ook haver, tarwe en/of spelt. Het recept voor Haarlemsch Dropbier (inderdaad, met laurierdrop) komt oorspronkelijk uit het Brouw-Boek van Jan Wahlen. Overigens werd de boekweit in het verleden lang niet altijd gemout.
Ondanks de goede beschikbaarheid van boekweit zijn er kennelijk niet zoveel historische recepten met boekweit beschikbaar. Of dat betekent dat boekweit niet veel werd gebruikt is maar de vraag. Vooral plattelandsbrouwerijen brouwden vaak met ingrediënten die voorhanden waren. En op zandgronden was er veel boekweit.
Boekweitbier in Amerongen?
In de 17e, 18e en 19e eeuw werd er op de Utrechtse Heuvelrug veel tabak geteld. De zuidkant van de heuvelrug bleek door de ligging en de zandgronden een geschikte plek hiervoor en tabak leverde in die tijd meer geld op dan andere gewassen. Het gevolg was dat na verloop van tijd de tabaksteelt vrijwel de enige agrarische activiteit werd. Voor tabaksteelt is veel mest nodig. Die mest kregen de boeren door schapen te houden op de hoger gelegen heidevelden. Boeren teelden hooguit voor eigen gebruik nog wel kleine hoeveelheden andere gewassen, maar daar was geen mest voor beschikbaar. Omdat er geen mest beschikbaar was verdween ook de teelt van granen en was er alleen nog boekweit voor eigen gebruik.
Van alle ingrediënten die je nodig hebt voor het brouwen van bier was boekweit lange tijd het enige dat dichtbij beschikbaar was. Goede kans dat de Amerongse dorpsbrouwerijen dit toen ook gebruikt hebben.
